Ahlakın ve Dinin İki Kaynağı

XX. yüzyılın başında Bergson'un yaratıcı atılım (élan vital) bilimi, umudunu yitirmiş Avrupa entelektüelliğinin ruhuna yeni bir nefes üflemişti. Artık düşünce ve sanat çevrelerinin sohbetlerinde “hayat hamlesi” kavramı ile başlıyor ve onunla bitiyordu. Geniş bir sahada Bergsoncu felsefenin yorumları ve açıklamaları hakimdi. Çoğu kimse felsefede yeni bir gün doğmuş, başka birçok etkinliğin de böylece aydınlığa kavuştuğu inancındaydı. William James, Bergson'un yapıtlarının tutkulu bir okuyucusuydu. Marcel Proust'tan Bernard Shaw'a pek çok edebî yapıtta, George Sorel'in siyasi görüşlerinde, Claude Monet'nin izlenen resimlerinde, Claude Debussy'nin kayıtlıda ve tinsel değerlerine dayanak arayan adamlarında Bergson'un derin etkisi görülüyor. Öyle ki, Cumhuriyet'in ilk yıllarında var olma hamlesi içindeki Türk düşüncesinin Bergsonculuğa yönelmesi bu yüzden manidardır. Bergson formülünde yeşeren şey madde, cansız varlık değildir; gerçekliğin varlığı ve bunu yalnızca sezgi kavrayabilir. Zaman bir birikimdir. Gelecekte hiçbir ânında geçmişin aynısı olamaz, zira onun kalıcılığı yeni bir tecrübe seriliyor. Bergson, evde kalan bir varlık için var olmanın değişmediğini kabul eder, zira değişmek kalıcı olmak demektir; Kriterler ise, sonsuzca kendi kendini yaratmak demektir. Bu, yalnızca birlikte kaldığı insanın varlığı için değil, ama bütün gerçeklik için böyledir. Bergson gelişmeyi, ancak süre olarak anladığımız takdirde her şeyi berraklığa kavuşturabileceğimizi söylüyor. Bergson'un Ahlâkın ve Dinin İki Kaynağı'nda temel yaklaşım durağan ile devingen arasında kurulan temel karşıtlıktır. Bu karşıtlıklardan birinin merkezindedir ve bilime, onun durağan, mekanik ülkülerine ulaşır, farklı sezgiye dayalıdır, varlık felsefelerinin, sanatçıların ve büyük mistiklerin yaratıcı atılımında (élan vital) bulur. Tanıtım Metni