Anadolu Tasavvuf Tarihine Notlar II

Dinler, dış dünyaya yönelik öğretilerinden belki de çok daha fazlasını insanın iç dünyasında söylüyorlar. İslam dini söz konusu olduğunda, bu içte yatanı, deruni boyunca anlama üzerinde yoğunlaşan bilim dalına “tasavvuf” adı verilmiş ve bu yönde uzmanlaşanlar da “sûfî”, “mutasavvıf”, “muhakkik” gibi isimler almışlardır. Bu özel ilim dalı, zaman içinde kendi müesseselerini kurarak İslam toplumlarını kültür, sanat, edebiyat ve bilim alanlarındaki düşüncelerini en önemli düşünce hareketi haline getirdi. Türkler de İslam'a girişlerinden itibaren büyük oranda İslam dininin bu yorumunu benimsemişler ve bu sahada büyük arifler yetiştirmişlerdir. Muhyiddin İbnü'l-Arabi, Mevlana gibi bu yolun büyük ustalarının Selçuklular ve akabinde Osmanlıların dünya yansımaları etkilemede oynadıkları fevkalade roln yansımaları, Anadolu'nun her tarafından irfan meclislerinin yükselişi şeklinde olmuş ve bunun sonucunda Yunus Emre, Niyazi Mısri, Eşrofoğlu Rûmî, Şeyh Gâlib gibi takip eden mütefekkir sûfî yetişmiştir. Osmanlı insanının hayatının dünyasında düşünceleri üzerinde arkeolojisi yapan bütün araştırmacıların derine indiklerinde hep tasavvuf denen bu din kimya ile karşı karşıya kalmışlardır.