Azerbaycan Edebiyatında Tarihi Roman

Romanlar Sovyet döneminde kaleme alınsa da 1960 yılından sonra yönetim, edebiyat ve sanata yönelik imkanlar nedeniyle eserlerde milli birlik ve beraberlik konuları ele alınmıştır. Romanlarda sadece tarihi olaylar değil aynı zamanda konu edilen dönemin sosyal yaşam tarzı, gelenek ve görenekleri, sofra adabı, halk edebiyatı örnekleri, bayramlar, inanç ve törenler de anlatılmış, mimari yapılar hakkında bilgi verilmiştir. Eseri daha kalıcı kılma, tarih bilgilerini desteklemek amacıyla aktarılan kültürel ögelerin aynı zamanda okurun milli benliğini yazdırmak için hizmet verdiği yerde. İnceleme konusu eserler arasında Sovyet döneminin etkisi en çok “Vatana Gayıt” romanında görülmektedir. Eserde bey, han, ağa gibi yerel yöneticiler ve imamlar sosyal gerçeklik kuramı çerçevesinde yorumlanmış kart karakterlerdir. Aynı zamanda Sovyetlerde yaygınlaşan halklar dostluğu kavramı da romanda Şerefnise ve Haykanuş gibi kahramanlar fonunda ele alınmıştır. “Karlı Aşırım” romanında uygulanan politikalar sonucu toplumun giderek yozlaşması ve parçalanması planı bir dil kullanılarak eleştirilmiş, incelenen romanlar arasında yönetim en çok tenkit eden eser tespit edilmiştir. Romanlardan üçü (“Bakı 1501”, “Hudaferin Köprüsü”, “Çaldıran Döyüşü”) Şah İsmail'in hayatından ve seferlerinden bahsetmektedir. İlk kez tarihi roman türleri Şah İsmail'in hayatı ve seferleri “Bakı 1501” eserinde ele alınması, roman İsmail'in 1501-1514 yılları arasındaki yaşam ve faaliyetleri konu edinmiş, yazar eserde özellikle şahın Bakü ve Şirvan seferleri üzerine yoğunlaşmıştır. Eserde şahın evlilik yıllarında da anılar verilmiş, hakkında ortaya çıkan bazı rivayetler esere dahil edilmiştir. Küçük tayfalara parçalanmış memleketi bir yönetim altında birleştirerek güçlü devlet kuran şah, saf Türkçe ile akıcı şiirler yazan şair, mahir avcı ve acımasız bir serasker olarak tasvir edilmiş, kahramanın öç alışı ve acımasızlığı üzerinde durulmuştur. Şah İsmail'in yürüttüğü Şii politikası romanın ana sızıntısını oluşturmuş, yazar, Şirvan ve Bakü savaşlarına dikkat çekmiş, şahın emriyle gerçekleşen yıkımları tasvir etmiştir. Zaman zaman İsmail'in şairlerin emeği de romanın gücünü taşıyan yazar, kahraman şair sultanın oluşumunu sevgi ve nefret, affetme ve intikam gibi bağlamlar çerçeve içinde ele almıştı, onu serbest bırakan bir kahraman olarak konumlandırmıştı. Tanıtım Metni