Cemaleddin Muhammed Aksarayi'nin Kitab-u Redd-i Şerh-İ Mecmai'l-Bahreyn Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili

Bu çalışma Cemâleddin Aksarâyî'nin (ö. 791/1388-89) Kitâb-u Redd-i Şerh-i Mecmai'l-bahreyn adlı eserinin tahkik ve tahlilini yapmayı başarmaktadır. 1071'de Anadolu'nun fethiyle birlikte gerek Hanefî saklanmış Şâfiî mezhebine mensupları birçok fakih çeşitli gerekçelerle Anadolu'ya göç etmektedir. Onun yaşadığı dönem Anadolu'da beyliklerin etkin olduğu bir zaman dilimidir. Aksarâyî de ünlü müfessir ve Şâfiî fakihi Fahreddin er-Râzî'nin (ö. 606/1210) dördüncü kuşak torunlarından biridir. Bu ailenin Osmanlı Devleti'nin fıkıh ve tasavvuf geleneğinin gelişmesinde önemli bir yeri vardır. Zira Osmanlıların ünlü âlimlerinden Molla Fenârî (ö. 834/1431), Aksarâyî'nin masalbesidir. Meşhur Osmanlı şeyhülislâmı Zenbilli Ali Efendi ve ileri gelen birçok meşâyıh Aksarâyî'nin torunları arasındadır. Aksarâyî'nin dönemindeki birçok devlet adamıyla münasebeti vardır. Meselâ Amasya emiri Hacı Şâdgeldi Paşa (ö. 783/1381), Karamanoğlu Alaaddin Bey (1361-1398) ve Sultan Yıldırım Bayezid (1389-1403) bunlar arasında bulunabilmektedir. Nitekim Zemahşerî'nin (ö. 538/1144) Keşşâf'ına yazdığı hâşiyesini Osmanlı vezirlerinden Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa'ya (ö. 789/1387) ithaf ettiği, Ahlâk-ı Cemâlî eserini de Yıldırım Beyazıd'a takdim ettiği biliniyor.Aksarâyî, Hanefî mezhebinin ve etkin olduğu Amasya, Konya ve Aksaray'da müderris ve kadı olarak görev yapmıştır. O, Hanefîlerin muteber dört metninden biri haline gelen Muzafferüddin Ahmed b. Ali Sa'leb İbnü's-Sââtî'nin (ö. 694/1295) Mecmau'l-bahreyn adlı eserine yazdığı şerhine Hanefîlerin birçok kitabı tenkit etmek üzere reddiye yazmıştır. Bu eser mezheplere dayalı fıkıh anlayışı yerine delile tabi olmayı önceleyen yöntemlerin bahse konu dönemlerinde de varoluşların ortaya konan eserlerinden biridir.Kitabın yazma eser kütüklerinde iki nüshası tespit edilmiştir. Tahkikte esas olarak alınan nüsha 772/1370'te yazılan “Kitâb-u redd-i Şerh-i Mecmai'l-bahreyn” adlı nüshadır. Diğeri de Hâşiye Şerh-i İbn Sâatî li-Mecmai'l-Bahreyn adlı nüsha ise 775/1373 yılında istinsah edilmiştir. Yani onun iki nüsha istinsah değişimi müellif henüz hayattadır. Bu reddiye, İlm-i hilaf türü Anadolu'da yazılan nadir dağılanlardan biridir. Zira sonraki dönemlerde Hanefî mezhebine yönelik esaslı eleştiriye yönelmiş bu tür eserlere rastlanmaz. Ayrıca Türk devletlerinin sayısız Hanefî mezhebini önceleyen siyasetleri dikkate alınarak Hanefîliğin hakimi ve etkin olduğu bir muhitte yazılmış olması da dikkat çekmektedir. Dolayısıyla bu eser daha önce yapılan ilm-i hilâf tartışmalarının Anadolu'daki devamı olduğu, diğer ülke Mısır'da o tarihlerde yapılan mezhep üstünlüğü tartışmalarının da liderlerisü olduğu idi.Tanıtım Metni