Kafkas Yollarında

"Türk ve Ermeni, asırlardan beri birlikte yaşayan iki millet, artık dostluklarına nihayet vereceklerdi. Osmanlı bozukluğu iki millet arasında geniş bir uçurum açmıştı. Halk üzerinde zâlimâne ve gaddarâne bir icra eden hükûmet Türkleri bîzarlaştırılan gibi Ermenilerde de hürriyet ve istihlâs arzuları vardı. Bu arzuları en fazla başka bir yerde Ermenileriydi. Komiteler, Ermenilerin saadetini bombadan ve kıtalden sulhen de temin edebilirlerdi; Türk bombayı bilmezdi, Türkiye'ye bombayı sokan, hattâ padişahlarının elindeki ve sarayını bomba ile ortadan kaldırmaya çalışan, Ermenileriydi. Yıldız bombası patladığı zaman, ne kadar Türk ölmüştü! babayiğitler, başları kopmuş, parçaları uçmuş cesetler, beygir naaşları arasında karmakarışıklar, toplu serilmişlerdi. Parmaklıklarda kırılma halinde yapışıkmış insan etleri görülüyordu. Bu ölen insanlar, bu parçalanan cesetler, hep zavallı Türklerdi. Şimdi bu bombalar Anadolu'da patlayacak, aç ve randevu halk, zalim bir hükûmetin teseyyübü yüzünden Ermeni çetelerinin kan tufanına boğulacaktı…” Ahmet Refik Ahmet Refik Altınay'ın 1. Dünya Savaşı sırasında Ermenilerin elinden kurtarılan Doğu'daki şehirlerin vaziyetini toplamak için yabancı gazetelerden müteşekkil idaresini ifa ederken, oradaki notlardan oluşan Kafkas Yollarında, savaşın ardından Anadolu'daki vaziyeti ilk elden vaziyeti önemli. Ermenilerin Trabzon, Batum, Erzurum, Erzincan, Kars, Ardahan ve Artvin'deki şenaatlerini de not edilmeyen bu eserde, adı geçen şehirlerin savaş sonrası harap ve bitap hallerini de kaydederek tarihe düşmemiştir. Bu notların ehemmiyetli bir başka bakış açısı de Refik'in oranlarının Avrupa basının da haber kaynağı olması. Savaşın en ağır şartları yoğun olarak yaşayan Anadolu'nun içler acısı vaziyetinin Avrupa'ya kulaktan dolma bilgileri ve iftira dolu hezeyanlar yerine birinci elden sağlıklı bir kaynaktan yansıtılmış olması şüphesiz ki dönem Avrupa'nın neşriyatında bir nebze de olsa Türkler aleyhindeki kanaatlerin yumuşamasına sebep olmuştur.Tanıtım Metni