Karabük Eskipazar - Paphlagonia Hadrianoupolis'i

Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Ana Bilim Dalı Bölüm Başkanı Doç. Dr. Ersin ÇELİKBAŞ, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Vedat KELEŞ ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü'nden Arş. Gör. Alper Yılmaz'ın editörlüğünü yaptığı Hadrianoupolis Serisi 1: Paphlagonia Hadrianoupolis'i (2010-2014 Sezonları) adlı Arkeoloji, Tarih, Sanat Tarihi ve arkeolojiye ilgi duyanların yanı sıra bilim dünyası için son derece önemli olan bu kitap Bilgin Kültür Sanat Yayınları tarafından 2020 yılında okuyucuların beğenisine sunuldu. Kitap, kısa bir önsözün ardından bir giriş, Hadrianoupolis Antik Kenti'nde depolama kazı çalışmaları sonucunda elde edilen verilerden yola çıkılarak kitap bölümünde hazırlanmış olup, geçmiş yıllarda kazınmış katılmış olan kişilere ithafen bir bölümü ve kaynakçadan oluşur. Yazarlar, kitabın önsözünde Karabük İline bağlı Eskipazar İlçesi'nin tarihi geçmişini, burada yürütülen araştırma, kazı çalışmaları ve bu çalışmaların sonucunda elde edilen verilerin çoğaltılması amacını ortaya koymuşlardır. Giriş bölümünde ise (s.1) Karadeniz arkeolojisi üzerine bilimsel araştırma ve kazıların uzunluğu ve Hadrianoupolis Antik Kenti'nin bölge aralığı aydınlatması açısından önemli bir süre tutulduğu konusu üzerinde durmuşlardır. kitabın birinci bölümü (s.3-8) “Tarihi ve Lokalizasyonu” adlı bölümdür. Bu görünüm Hadrianoupolis Antik Kentinin konumu, yayılım alanları, toprakları, mülk özellikleri, tarihsel süreçlerdeki yeri ve önemi, ayrıca kentte yer alan yapıları hakkında bilgiler yer almaktadır. Yazarlara göre Hadrianoupolis, Hıristiyanlar açısından önemli bir din merkezi konumundadır. belgesi “Hadrianoupolis Kazıları ve Kentteki Bilimsel Çalışmalar” adlı ikinci bölüm, (s.9-10) antik kentte geçmişten yapılan bilimsel araştırmalar, yayınlar, farklı zaman dilimlerinde gerçekleştirilen Restorasyon - Konservasyon ve kazı çalışmaları hakkında bilgiler sunmaktadır. Yazarlar bu çalışmaları kronolojik olarak kaleme almışlardır. Kitabın üçüncü bölümü olan “Hamam A'nın Mimarisi ve Hıristiyanlık İnancının Yıkanma Üzerindeki Etkileri” adlı bölüm (s.13-32) sekiz başlıktan oluşmaktadır. Yazarlar, bu bölümde Hadrianoupolis Antik Kenti'nde yer alan Hamam A bölümleri, bölümleri, yapım aşamaları ve dönem özellikleri hakkında ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. Birinci sınıf hamamın Vestibulum (salon), ikinci parametre Latrina (tuvalet), üçüncül olarak ayrılabilir Frigidarium (soğukluk bölümü), dördüncü olarak sınıflandırılabilir Tepidarium (ılıklık bölümü), beşinci olarak Caldarium (sıcaklık bölümü), kırılımın gerçekleştiği elde edilen veriler parlaması tarihlemesi, nörolojik Erken Dönemi'nde yıkanma ve hamam ünitesi bilgisinden sonra sekizinci bölümü yapı hakkında genel bir değerlendirme ve sonuç kaleme almışlardır. Roma dünyasında yıkanma geleneklerinin mimari yapılarının yansımaları, doğal su kullanımı, tuvalet ve temizlik kültürleri ve hamamlarda yerlerdeki sosyal yaşam birer parçası durumunda olması gibi çeşitli konulara ve temas edilen konulara yer verilmektedir. Dördüncü bölüm, “Hamam B” adlı hamamın sıralı olarak altı dünyası, değerlendirme ve sonuç şeklinde yedi başlıktan oluşan bölümdür (s.33-44). Yazar, hamamın olası bölümleri, yerden ve duvardan ısıtma sistemleri, mozaikleri, yıkanmış kültür ve mimari plastik parçaların parçalarının olası bölümleri hakkında önerilerde bulunmaktadır. Yazara göre hamam altı bölümden oluşmaktadır. Ayrıca Hypocaust payelerinin bir bölümünün künklerden teşkil edilmiş olması, caldarium ve tepidarium uzunluğunun tespit edilen “spacer tüpleri” varlığı, mozaik buluntular ve kazılar sırasında ele geçentular değerlendirildiği dönemde MS. 6-7. yüzyıllara ait tarihlenebileceğini belirtmektedir. Beşinci bölümde “Dört Nehir Kilisesi (Kilise B)” konusu işlenmektedir (s.45-88). Dokuzuncu kaynaktan oluşan tarih bölümünden oluşan bölüm yazar tarafından kilisenin konumu, yapılar, mozaiklerin şekli ve konu bakımından incelenmesi, mimari plastik parçalar ve bu parçalardan benzer örneklerden yolların bükülmesi, oluşum malzemeleri, Hıristiyanlık tarihi açısından mozaik tanımlamaları ve donanım özellikleri konusunda geniş bir yelpazede bilgi verilmektedir. Yazar, Kilisenin ayrıntılı olarak değerlendirilmesi sonucunda MS. 5-6. yüzyılda inşa edildiği, üç nefli bazilikal planlı olduğu, kesilmiş taşkın yarım daire biçimli apsis, tarihi da dikdörtgen biçimli iki nartekste bulunduğunu ifade etmektedir. Ayrıca kilisenin naos, bema ve apsis kısımları mozaiklerle ilgili olduğu yazar tarafından özellikle belirtilmiştir. Altıncı bölüm, “Kariye Kilisesi (Kilise A)” adlı bölümdür (s.89-152). Yazar, yedi bölümden oluşan özel bir bölümden oluşan, kilisenin bazilikal planlı, üç nefli, sınıflandırılmış taşkın yarım daire biçimli apsisi olan, listelenmiş biçimli nartheks ve apsisin kaydedildiği kayıtlı bir alan kaplayan üç hareketli templon ile sonlanan bir bema'ya sahip olduğunu belirtmektedir. Kilisenin tüm bölümlerinin mozaiklerle sağlanmasından oluşan mimari plastik parçalar, detaylar, yapıda kullanılan yöntemler ve ele geçen buluntular gibi çağdaş örnekler kilisenin MS. 5-6. yüzyılda inşa edildiği dile getirilmektedir. Kilisenin işleyişinin süreçlerindeki etkileşimler sonucu ortaya çıkan son nokta, Hıristiyanların durumunun önemi, mozaiklerde işlenen bölümler ve Hadrianoupolis'in din merkezli karakteristikleri tanımlayıcı önemli ögeler olarak ön plana uygundur. Yedinci bölümde “Yeni Veriler Işığında Geç Roma Konutu (Domus) Hakkında Değerlendirmeler” başlığı altında (s.153-164) yazarlar, konutun konut yerleşimi, mimari, mozaik yapılı, mimari plastik parçalar, duvarlarında mevcut olan freskolar ve konut bölümlerinin genişliği hakkında değerlendirmelerde bulunmaktadır. Buna göre konutun 1 nolu odasının atrium (salon), 2 nolu bölümü culina (mutfak), 3 ve 5 nolu odaların sağlığın ne olduğu konusunda herhangi bir tahmin olmadığı, 4 nolu geçirdiğiniz triclinium (ziyafet odası), 6 nolu geçirdiği kübikulum (yatak odası), 7 ve 8 nolu odalardan birinde mevcut olan, oda 8'in halihazırda kaldığınız zamanın bilinmediği ve son olarak oda 9'un lararium (Lar adı verilen ve Evlerin içini koruduğuna inanılan tanrıya adanmış kutsal alan) olabileceği taraftaki değerlendirmeler mevcuttur. Konut, dönemin yaşam standartları açısından önemli bilgiler sunmakla birlikte freskolar, mozaikler ve olanaklar ögeleri, sanat anlayışı ve sosyal yaşam hakkında önemli veriler sunmaktadır. Sekizinci bölüm, “Eski Çağ ve Geç Antik Dönem Yazıtları Işığında Bir Paphlagonia Kenti: Hadrianoupolis” adıyla başlıyor (s.165-170). Hadrianoupolis'in kronolojik olarak kuruluş aşamasından, yerleşim yerinden çıktığı dönem aralığını yazıtlar üzerinden değerlendiren yazar, MÖ. 25 yılında Galatya eyaleti kurulurken Eskipazar ile Karabük arasında bulunan bölgede yaşayanların, eyaletin kuruluş aşamasında eyalete dahil edilmediği ancak MÖ. 5 yılında Bithynia ve Paphlagonia bölgeleri bölgesinde yaşayan ve kendilerinin eyalete sonradan okundukları anlamında Kaisareis Proseilemmeneitai denildiğini ve bu bölgede bir yerleşim yeri kurduklarını dile getiriyor. Yine de Paphlagonia sınırları içerisinde yer alan fakat farklı yerlerde tespit edilmiş yazıtlardan yola açılan imparatorlar, kutsal alanlar ve kültler hakkında çıkarımlarda bulunmaktadır. Dokuzuncu bölüm, “2010-2014 Yılları Sikke Buluntuları” adıyla kaleme alınmıştır (s.171-190). Yazar, madeni para buluntuları özelinde Hadrianoupolis'in çevre kentlerle uyumlu, kentteki nümizmatik veri değişimlerinin süreçlerini sürdürebildiğini, sikkeler üzerinde tasvir edilen imparatorlar ve lejand sırasındaki siyasi ve kültlere sahip olup olmadığını değerlendirmiştir. Kentte ele geçen sikkeler üzerinden istatistiki veriler eskimiş, dönemin dini, sosyal ve ekonomik durumlarına dikkat çekmiştir. Sikkelerin birimleri, lejandı, üzerindeki tasvirler, kalıp boyutları ve ağırlıkları gibi detaylı bilgi katalog çalışması şeklinde yer verilmiştir. Ayrıca elde edilen veriler, ülkedeki genel MS. 4. yüzyıl ile MS. 8. yüzyıl aralığına tarihlendiği yine yazar tarafından somut örneklerle gösteriliyor. Onuncu bölümü,”2010-2014 Yılları Restorasyon-Konservasyon Çalışmaları” başlığıyla kaleme alınmıştır (s.191-202). Yazarlar, kent genelinde belirli tarihlerde yapılanma restorasyon-konservasyon araştırmalarını kronolojik olarak toplam beş başlıkta değerlendirmiştir. Farklı zaman dilimlerinde ödeme uygulamaları, kent çapında yapıların yol tutuşuna yardımcı olmuştur. Ayrıca yapı ve mimari plastik parçalar özelinde uygulanan düzenleme yöntemleri detaylı olarak anlatılmış, değişen olarak planlamaların yapıldığı anlatılmıştır. Bitkisel Temizlik, derz, bordür, mekanik temizlik, kimyasal temizlik ve yapılarda tutma uygulamaları konusunda açıklayıcı anlatımlar yer almaktadır. Tanıtım Metni