Karizmadan Kuramlara Paradigmal Bir Dönüşümün Sosyolojisi

Modernleşme öncesi geleneksel toplumların dini yaşamlarının geneli genellikle karizmatik dini önderler yer almıştır. Geçmiş dinlerin veya dini oluşumların temel motifi bu dinsel karizma idi. Hemen hemen tüm geçmiş din, tarikat, cemaat, mezhep vb. toplumsal oluşumların oluşumunun temelden oluşmuş karizmatik oluşumlarıydı. Karizmatik dini liderlik geleneksel dinsel yaşamın temel sembolü konumunda olmuştur. Bu toplumlarda genel olarak karizma, dinsel ve sosyal yaşam adeta lokomotifiydi. Nitekim peygamberlerde mucize, velilerde keramet vb. özelliklerin toplumsal nezdinde karizmatik önderliğin birer yansımaları veya değerlendirilmesiydi. Bu sayede geleneksel toplumlar veya topluluklar karizmanın vaz ve öğretileri etrafında toplanmakta, karizmaya kaydedilmekte, bağlanmakta, kimlik oluşturmakta ve birer dini topluluk oluşmaya devam ediyordu. Günümüzde ise modernleşmenin temel dinamikleri olan şehirleşme, sanayileşme ve sekülerleşme, bu geleneksel karizmatik dini liderlik, ciddi anlamda dönüştürücü bir rol oynamıştır. Bu faktörler, geleneksel dinsel karizmanın varlığı ve işlevi önemli ölçüde sarsmıştır. Modern kültür, karizmatik dini önderliklerin saklandığı geleneksel kültürün ortadan kaldırıldığı yerde geniş ölçüde dinsel kuramlara bırakılmıştır/bırakmaktadır denebilir. Geleneksel toplumların bilgi yapısı, paradigmaları, göstergeleri ve teknik bilgi düzeyleri vb. modern toplumlara göre farklı ve az gelişmiş geleneksel kültür, karizmatik dini projenin doğuşu için oldukça elverişli ve karizma o anlamda işlevseldi. Ancak modernleşmeyle birlikte ortaya çıkan bilimsel ve özgürlük düşünceleri, bilgi birikimi, teknolojik ilerlemeler, sanayileşme, kentleşme vb. Gelişmelerin beslenmesiyle birlikte karizmatik dini reformların sosyokültürel zemini de ortadan kalkmış oldu. Bu geleneksel ve toplumsal dönüşüm karizmadan kuramlara doğru ortaya çıkan bir yapısal-paradigmatik dönüşüm olarak adlandırılabilir. Çağımızda modern yaşamın şekillendiği dünyada artık dinsel karizmaya pek yer yok. Çünkü bilgileşme, bireyselleşme ve sekülerleşme gibi dinamiklerin karizmatik bir dinsel itaatle bir arada yaşayamayacağı çok taahhüt. Tarihsel dinsel karizmanın yeri günümüzde kuramlar vardı ve yer almaktadır. Başka bir yararla, yeni inanç ve düşünceler Hareketler artık karizmatik dinsel önderliklerin ortaya çıkardığı –kişi merkezli- hareketler olmayıp, modern dünya odaklı kuramsal –düşünce merkezli- hareketler şeklinde okunabilir.Tanıtım Metni