Türk Halk Anlatmalarında Olumsuz Tipler

İnsan hayatının ikili (düalist) bir özelliğinin ortaya çıkışı hemen herkesin bildiğidir. Bu bilinçliliğe, günlük yaşamda her zaman iyi ve olumlu tipler üzerinden verilen örnekler bizi yönlendirir. Peki, iyi, doğru ve olumlu nedir? Bu kavramlar ilk bakışta karmaşık değildir, açık ve anlaşılırdır. Bunların ayrıntılarını ayrıntılarımızı sağlayan ise “kötü”, “yanlış” ve “olumsuz” olanlardır. Birey ve toplumsal olarak insanlık tarihindeki kötülükle mücadele, erken dönem mitik anlatılarından destanlara, aşkla ilgili hikâyelerden gündelik hayatın konu edinen diğer anlatı metinlerine kadar hemen her bireyin fiziksel anlatımlarda kesitlendirilmiş halidir. Kötülüğün kaynağı çok sayıda insan dışı varlıklarda, bazen de insanda aranmıştır. Kötülükle mücadele edenler “kahraman” kavramıyla adlandırılmıştır. İyi ile kötü arasındaki sınırlarlığın çoğu anlatımının varlığının nedeni olmuştur. Varlık ile yokluk, teklik ile çokluk, kahraman ile düşman, güzel ile çirkin, yaşlı ile genç, eski ile yeni, Doğu ile Batı çatışmasının taraflarından biri iyiyi, diğer kötüyü temsil ederek tahkiye esasına dayalı eserlere üretilebilir. Dr. Mustafa Duman, halk anlatımlarındaki iyi ile kötü arasındaki bu birlikteliği, çatışmanın veya ilişkinin izlerini kötü/olumsuz tipler üzerinden takip ediyor. Mit, destan ve halk hikayeleri türlerinin özelinde yaptığı bu incelemeyle kötülüğü ve onun olumsuz tiplerinin, farklı türdeki anlatımlardaki temsilcilerin tahlilini yapıyor ve bu temsilcilerin bir nevi kronolojisini ortaya koyuyor. Eserde, olumsuz tiplerin bu üç türündeki serüvenini inceleyerek kötüleşmenin mümkün olmadığı-değişmeyen ustaca sunuyor. Dr. Mustafa Duman, esnek bir incelemeyi esas alan bu = sadece halk anlatmalarında değil, diğer anlatı türlerindeki olumsuz türleri belirlemede kullanılacak ölçekler ve eylem sıcaklıklarını yerleştirerek, böylece mükemmel bir inceleme modeli sunuyor. Bu eserde sunulan inceleme; Şartname, anlatı değişiklikleri, yapısal inceleme ve kişilik özellikleri gibi, çalışan araştırmacılara ve konuya ilgi duyan tüm okurlara hitap ediyor. “Kötü insanlar, yere serpilmiş bir avuç iyi insanı sınamaya yararlar.” (Voltaire) Prof. Dr. Metin EKİCİ Tanıtım Metni