Zaman İdesinin Tarihi

Bergson'un 20. yüzyılın başlangıcına damgasını vuracak olan, salgının hem tanığı hem de kaynak olma ayrıcalığına sahip bu derslerin kaydedildiği bize gösterilen ki, daha o tarihte, anlayışının belkemiği olan “zamanı süre cinsinden açma” fikri, zihninde ilmek ilmek dokunmuştur. Zira Charles Péguy'un profesyonel stenografları tarafından kaydedilebilirne kaydedilmesi Bergson'un neredeyse canlıne nakit olarak aktarılan bu dersler, 1907 yılında yayımlanacağı Yaratıcı Tekâmül kitabının dördüncü bölümünde kendi bakış açısıyla irdeleyeceği felsefe –ya da daha doğru bir sürdürülebilirlik sistemleri– karşılığında bir eskizi niteliğinde olup Batı felsefe ve bilim zamanı kendi süresi içerisinden Bergson'un özgürlüğüne ve bakışına dair bir ilk sunumuna sahip olma. Elealı Zenon'un sofizmiyle sona eren Platon diyaloğuna ayırdığı titiz bir incelemenin ve Aristoteles'te zaman mefhumuna ilişkin ayrıntılı bir değerlendirmenin ardından yer verdiği Plotinos'la Yunanistan'ın giriş tarihini kapatan Bergson, burada Rönesans Platoncularına geçiş yapar; Giordano Bruno ve Cusalı Nicholas'a uğrarlar; Benedetti'den Galileo, Roberval, Barrow ve Newton'un metafizik tarihiyle bilimler arasında nasıl birbirinden ayrılıp ortaya çıkıp Descartes ve Leibniz'in ardından Kant'a kadar gelir. Bergson'a göre düşünce için esas olan, “kendimizi takip eden bir çaba göstermeyi sürdürmeyi sürdürmek için kalıpların bireyler içinde, o şey hakkında dışarıdan öğrenilen görüşler yerine, o şeyle entelektüel bir sempati göstermedir”. Peki bu mümkün müdür? Bergson'un bu ders kapsamındaki açıklaması şu şekildedir: “Varlıklar ve parçaların görünmemesinden çok daha az dışsal olduğu gösterilebilirse mümkün olacaktır.” Bu teklif, Newton'un deterministik evreninin ve her ne kadar Newton'a karşı görünse de onunla uyum içinde olan Einstein'ın genel görelilik kuramının yanlışlığını ortaya koyan kuantum mekaniğine göz kırparlabildiğiyle gücünü korumaktadır. Nihan Çetinkaya'nın bu titiz çevirisine Oğuz Haşlakoğlu'nun Türkçe baskı için kaleme alınmış önsöz gruplarına katılıyor. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları olarak Zaman İdesinin Tarihi'nin felsefe açısından önemli bir katkıda bulunmayı düşünüyoruz. Tanıtım Metni